Condensstrepen van vliegtuigen veroorzaken veel meer klimaatschade dan gedacht

Dat de luchtvaart een flinke berg CO2-uitstoot veroorzaakt, weten we allemaal wel, maar de gevolgen voor het klimaat reiken nog verder dan dat. Volgens een nieuwe studie verergeren ook de condensstrepen van vliegtuigen de opwarming van de aarde. Maar daar is wat aan te doen.

In een nieuw artikel in Nature Communications tonen de onderzoekers van onder meer Imperial College London aan dat zowel CO2-uitstoot als de vorming van condensstrepen bijdragen aan de klimaatimpact van de luchtvaart. De bijbehorende maatschappelijke kosten variëren echter sterk, afhankelijk van weersomstandigheden en routekeuzes. Economisch gezien maken condensstrepen op mondiaal niveau ongeveer 15 procent uit van de klimaatimpact van de luchtvaart. Maar dat kan fors minder worden door vliegtrajecten te optimaliseren. Dat blijkt uit analyse van bijna een half miljoen vluchten over de Noord-Atlantische Oceaan. Aan de hand van uitgebreide vluchtdata en meteorologische gegevens, konden de onderzoekers de klimaat- en maatschappelijke kosten toeschrijven aan ofwel de contrails, ofwel de uitlaatgassen zelf.

Condensstrepen en hun impact op het klimaat
Condensstrepen of contrails zijn lange, witte wolkachtige strepen die achter vliegtuigen ontstaan doordat hete, vochtige uitlaatgassen in aanraking komen met de ijskoude lucht op grote hoogte. De waterdamp in de uitlaat condenseert of bevriest vrijwel direct, waardoor kleine ijskristallen ontstaan die zonlicht reflecteren en de streep zichtbaar maken. Hoewel condensstrepen op het eerste gezicht onschuldig lijken, spelen ze een merkbare rol in het klimaatsysteem. Als de lucht op vlieghoogte vochtig genoeg is, kunnen deze strepen langere tijd blijven bestaan en langzaam uitdijen tot dunne sluierbewolking. Deze kunstmatige cirruswolken laten zonlicht deels door, maar houden warmtestraling die van het aardoppervlak komt vast, wat leidt tot een netto opwarmend effect. Dat mechanisme lijkt op het natuurlijke broeikaseffect, maar wordt specifiek veroorzaakt door vliegverkeer. Omdat het aantal vluchten wereldwijd blijft toenemen, wordt de invloed van condensstrepen op het klimaat steeds relevanter in klimaatonderzoek. Ze dragen niet alleen bij aan directe opwarming, maar kunnen ook subtiel de dagelijkse temperatuurverschillen veranderen door de nachten warmer en de dagen iets koeler te maken.

Optimaliseren van vliegroutes

“Ons onderzoek biedt een basis voor strategieën om de klimaatimpact van condensstrepen te verminderen. De berekeningen kunnen worden gebruikt voor de optimalisatie van vliegroutes waarbij klimaatimpact wordt meegewogen naast bijvoorbeeld brandstofkosten en reistijd. De resultaten geven luchtvaartmaatschappijen en de luchtverkeersleiding nieuwe tools om klimaatschade te verminderen. Dit kan aanzienlijke voordelen opleveren”, zegt Susanne Pettersson, onderzoeker aan Chalmers University.

Input voor Europese regelgeving

Ongeveer 38 procent van de vluchten produceert condensstrepen die een opwarmend effect hebben. Vanuit klimaatperspectief is het gunstig om de vorming van condensstrepen bij bijna al deze vluchten te verminderen door kleine koersaanpassingen te doen om de vorming van de strepen te vermijden, zelfs als dit leidt tot iets hogere CO2-uitstoot.

“De nieuwe kennis biedt ook een basis voor het opstellen van nieuwe regelgeving en beleid om de klimaatimpact van de luchtvaart te verminderen. De Europese Commissie werkt momenteel aan voorstellen om deze impact van vliegen omlaag te brengen. Onze nieuwe studie kan dit proces hopelijk ondersteunen”, zegt onderzoeker Daniel Johansson, een van de hoofdauteurs van het volgende IPCC-klimaatrapport.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Waarom vliegtuigen door de opwarming van de aarde straks minder passagiers kunnen vervoeren en Onderzoekers onthullen de echte CO2-impact van het vliegtuig. Of lees dit artikel: Een kleine aanpassing van de vliegtuighoogte kan klimaatverandering drastisch verminderen.

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: