Met zijn scherpe observaties leerde fotograaf Martin Parr ons naar het alledaagse te kijken

12 uren geleden 1

Waar winden deze mensen zich zo over op? De groep strandgangers op Porthcurno beach in Cornwall kijkt naar de zee, grijsblauw en stormachtig; in hun kleurige vakantieshirts lijken ze in een soort stille shock te verkeren, een rode vlag staat naast hen. Maar dan is er dat ene jongetje die de verstarring doorbreekt, hij kijkt recht naar de camera alsof hij zich afvraagt: kunnen we niet gewoon doorspelen?

Veel van het enorme oeuvre van documentairefotograaf Martin Parr, die gisteren overleed, komt in deze ene foto uit 2017 samen: een alledaagse setting, vrolijk gekleurd als in een vakantiekiekje. Eerst moet je er vooral een beetje om lachen, tegelijk voel je dat er ook iets groters mee verteld wordt, zeker als je het jaartal ziet, het jaar van Brexit. Het alledaagse strandbeeld zou je zelfs zomaar als een soort commentaar hierop kunnen opvatten: de groep staart verstard naar het angstaanjagende onbekende achter de zee, terwijl alleen het jochie zich niet laat meeslepen.

Grappig en serieus tegelijk, dat is het werk van Parr: „Ik maak serieuze foto’s vermomd als entertainment”, zo heeft hij het zelf eens omschreven. Je zou het in al zijn beroemde foto’s sinds zijn doorbraak in de jaren tachtig kunnen zien. Ze gaan meestal over hele gewone mensen met hele gewone vrijetijdsbestedingen, vooral uit de working class van Engeland: series over verveelde paartjes in restaurants, vretende mensen op toeristenlocaties, conservatieve clubs.

Het werk van Martin Parr op een tentoonstelling in Valencia.

Soms wordt zijn werk wel eens als kritiek op consumentisme of zelfs moderniteit in het algemeen omschreven, maar kritiek is een te groot woord voor zijn aanpak. Nee, mooi is niemand op zijn beelden: strandlichamen zijn rood verbrand, eten wordt naar binnen gewerkt. Maar echt lelijk zijn de mensen hier toch ook weer niet. Eerder zijn ze gewoon menselijk, en zijn foto’s zijn verhalen uit het alledaagse – en wat dat verhaal precies is, mag je wel zelf weten.

Misschien is het vanwege die combinatie van scherpe observatie én empathie dat de alledaagse foto’s van Martin Parr snel iconisch zijn geworden. In Engeland groeide hij in de loop van de jaren 1980 en 1990 uit tot een soort chroniqueur van het dagelijks leven. Hij publiceerde ongeveer honderd boeken, werd wereldberoemd, en uiteindelijk tussen 2013 en 2017 ook de voorzitter van het legendarische fotoagentschap Magnum Photos.

Tentoonstelling met werk van Parr in de Kunsthal in Rotterdam, 2003.

Foto’s Vincent Mentzel

Die benoeming laat zien hoe de fotojournalistieke wereld zich veranderd had, terwijl Parr toch vooral bleef doen wat hij altijd deed. Toen Parr zich in 1994 bij het prestigieuze Magnum aansloot, ging dat nog met controverse gepaard. Zoals Parr het zelf omschreef: bij Magnum ging het om de serieuze fotojournalistiek, foto’s die niets minder dan de wereld moesten willen veranderen. In vergelijking daarmee was Parr veel meer een observator langs de zijlijn, en de interpretatie van zijn werk had „een open eind”.

Maar wanneer verandert een beeld de wereld? Parr werd met zijn aanpak een fotograaf die zijn kijkers leerde het alledaagse beter te bekijken. Nergens beter lukte dat dan bij de serie die zijn doorbraak zou worden: The Last Resort, drie zomers tussen 1985 en 1987 op de stranden van New Brighton, tussen de fish en chips en de krijsende kinderen. Ineens kijkt de ijsverkoopster, een tienermeisje met haar eerste make-up, ons aan, geïrriteerd en koel. Voor de toonbank heeft een jochie zijn ijsjes in de hand, gehaast tussen de duwende wachtenden; hij werpt nog snel even een steelse blik op het lichaam van de ijsverkoopster.

Parr legde precies die blik vast: niet mooi, niet kritisch, maar wel eentje die duizenden jochies bij zwembaden kennen.