In een gesprek met een gijzelnemer wil je vooral weten: wat wil hij écht?

12 uren geleden 1

De gijzeling afgelopen sinterklaasavond in de penitentiaire inrichting in Vught brengt bij Heidi Nieboer (57) een oude spanning terug. Jarenlang werd zij door de politie ingezet als onderhandelaar wanneer ergens in Nederland een gijzeling gaande was. „Ik zag Vught voorbijkomen,” zegt ze. „En voelde meteen de kriebels weer.”

De 29-jarige Corné H. uit Ede hield aan het eind van de middag drie medewerkers van de psychiatrische afdeling van de gevangenis in Vught vast. Het is zijn tweede gijzeling in twee jaar tijd, bevestigt zijn advocaat Petra Breukink aan NRC. Maart vorig jaar gijzelde H. vier medewerkers van café Petticoat in het centrum van Ede.

Twee gijzelingen door dezelfde persoon: dat is uitzonderlijk, zegt Nieboer. „Er zijn in Nederland überhaupt weinig gijzelingen. Ze zijn zeldzaam.”

wel vaak voorkomt zijn incidenten met personen met onbegrepen gedrag (voorheen: verward persoon). Ook daarbij worden onderhandelaars ingezet. Tussen 2017 en 2023 verdubbelde het aantal inzetten tot 1.200.

Nieboer werkte bijna dertig jaar bij de politie, klom op van inspecteur tot hoofdinspecteur en werd als eerste politiemedewerker in Nederland volledig vrijgemaakt voor gijzelingsonderhandelingen. Dat was kort na de aanslagen van 2001 op het World Trade Center. „We moesten klaarstaan voor onderhandelingen in terrorismezaken.”

Onderhandelen

Zodra een onderhandelingsteam wordt opgeroepen, telt vooral snelheid. Nieboer: „Eerst vragen we: waar moeten we heen? Zijn er wapens of explosieven? Dan onderhandelen we op afstand, vaak telefonisch.” Een team bestaat uit minimaal drie mensen: één voert het gesprek, twee luisteren mee, adviseren en ondersteunen. In grote zaken bestaat het team uit vijf of zes personen. Ondertussen onderzoeken rechercheurs de achtergrond van de dader.

Contact krijgen is al een opluchting, zegt Nieboer. „Als hij opneemt, zijn we blij. Een gijzelnemer wil meestal íets bereiken, daar heeft hij contact met de buitenwereld voor nodig.”

Een onderhandelaar past zijn toon aan de gesprekspartner aan. „De ene keer spreek je iemand met een hoog IQ, de andere keer iemand met een laag ontwikkelingsniveau,” zegt Nieboer. „Dan gebruik je eenvoudige taal, korte zinnen, en moet je duidelijk articuleren.” Bovendien is het belangrijk om altijd empathisch te blijven. Cruciaal is de vraag: wat zegt iemand écht? Wat is de hulpvraag?

De eerste stap in de icht zich altijd op de-escaleren, zegt Nieboer. Gijzelnemers zijn vaak in paniek of woedend. „Ik ben eens anderhalf uur uitgescholden. Prima: zolang hij met míj belt, gebruikt hij geen geweld tegen slachtoffers.” Na verloop van tijd loopt het „emotionele ballonnetje” leeg. Pas dan ontstaat ruimte voor het échte probleem.

Zoals bij de gijzeling in de Apple Store in Amsterdam drie jaar geleden. Een man hield een Bulgaarse toerist onder schot en eiste 200 miljoen euro in cryptovaluta. De onderhandelaar zei: „Dat is een hoop geld.” Waarop de man antwoordde: „Ik heb schulden.” „Dan wordt het een ander verhaal,” zegt Nieboer. „ Iemand met de juiste instanties in contact brengen, bijvoorbeeld.

Agenten buiten de penitentiaire inrichting in Vught, tijdens de gijzelneming.

Noodkreet

Ook bij de gijzeling in Vught spelen achterliggende problemen. H. kampt al jaren met psychische klachten. Instanties weten zich volgens interne stukken geen raad met hem, schreef NRC vorig jaar al. In het café in Ede eiste hij weliswaar tienduizend euro, maar feitelijk was het een noodkreet: hij wilde psychiatrische hulp.

Die heeft Corné H. nog altijd niet gekregen, zegt zijn advocaat „Hij wacht al bijna een jaar op een plek in een tbs-kliniek.” H. kreeg van de rechter een gevangenisstraf van negen maanden opgelegd – gelijk aan zijn voorarrest – en tbs met dwangverpleging. Hij was, volgens de rechter, „niet helemaal ontoerekeningsvatbaar”. Daardoor kan hem in beperkte mate worden aangerekend dat hij mensen vasthield in het café in Ede.

Het aantal tbs’ers dat hun behandeling in een reguliere gevangenis afwacht, is de afgelopen vijf jaar sterk gestegen, meldde het AD deze week. Of H. met deze gijzeling directe opname wilde afdwingen, is niet bekend.

De eindigde na enkele uren. H. werd aangehouden. De drie medewerkers krijgen nazorg en maken het „naar omstandigheden goed”, meldt de Dienst Justitiële Inrichtingen. De politie onderzoekt het voorval; de PI doet aangifte.

Niet altijd loopt een gijzeling goed af. De gijzelnemer uit de Apple Store werd tijdens een vluchtpoging door een politieauto aangereden en overleed aan zijn verwondingen in het ziekenhuis.

Nieboer maakte ruim twintig jaar geleden ook een gijzelingszaak mee die niet goed eindigde. Een gewapende man gijzelde tien mensen in de Rembrandttoren in Amsterdam. Hij wilde geen direct contact met de politie; de gesprekken verliepen via de receptionist. Na enkele uren ging de gijzelnemer naar het toilet. „Dat was geen goed teken” zegt Nieboer. Daar bleek hij zichzelf van het leven te hebben beroofd. „We waren opgelucht dat hij niemand had verwond of gedood, maar ieder verloren mensenleven is er één te veel.”