Genetisch onderzoek herschrijft de geschiedenis van onze huiskatten

Huiskatten kwamen oorspronkelijk uit Noord-Afrika en verspreidden zich volgens nieuw DNA-onderzoek pas in de afgelopen tweeduizend jaar naar Europa. In China leefde daarentegen al veel eerder een andere katachtige soort naast de mens.

Genetisch bewijs laat zien dat huiskatten uit Noord-Afrika komen en zich in de afgelopen tweeduizend jaar hebben verspreid naar Europa en Oost-Azië. Dat is recenter dan onderzoekers lang dachten.

Huiskatten (Felis catus) stammen af van de Afrikaanse wilde kat (Felis lybica lybica) en leven tegenwoordig op elk continent, behalve Antarctica. Eerder onderzoek suggereerde dat huiskatten in de Levant – het gebied ten oosten van de Middellandse Zee – ontstonden en mogelijk al rond 9600 v.Chr. in Europa verschenen.

LEES OOK

Kunnen we straks eindelijk testen of de zwaartekracht quantum is?

Is zwaartekracht wel of niet ‘quantum’? Nieuwe experimenten moeten ons dichter bij een antwoord op deze vraag brengen.

Italiaanse kat

Evolutiebioloog Claudio Ottoni van de Universiteit van Rome Tor Vergata en zijn collega’s onderzochten 225 oude kattenskeletten van bijna honderd archeologische vindplaatsen in Europa en het huidige Turkije. Daaruit wisten ze zeventig oude genomen te halen. Deze beslaan een periode van meer dan tienduizend jaar, van het negende millennium v.Chr. tot de 19e eeuw. Daarnaast verzamelden ze zeventien genomen van museumexemplaren en van moderne wilde katten uit Italië, Bulgarije, Marokko en Tunesië.

De vroegste kat die het team genetisch kon identificeren als een Afrikaanse wilde kat of een huiskat, leefde op het Italiaanse eiland Sardinië. Uit koolstofdatering bleek dat deze kat uit de 2e eeuw n.Chr. stamde. Alle eerdere katten in Europa bleken genetisch Europese wilde katten (Felis silvestris). Dit laat zien dat de verspreiding van huiskatten veel later plaatsvond dan onderzoekers tot nu toe dachten.

Twee populaties

Volgens Ottoni waren vooral de mediterrane beschavingen tijdens het eerste millennium v.Chr. verantwoordelijk voor de verspreiding van de Afrikaanse wilde kat. Het ging om minstens twee genetisch verschillende kattenpopulaties. De ene bestond waarschijnlijk uit wilde katten uit Noordwest-Afrika die naar Sardinië waren gebracht. Daar vormden ze de voorouders van de huidige wilde katten op het eiland. De andere ontwikkelde zich tot de genetische voorloper van onze moderne huiskatten.

‘Aan het begin van het domesticatieproces konden katten zich waarschijnlijk uitstekend aanpassen aan de menselijke leefomgeving’, zegt hij. ‘Door die ecologische flexibiliteit waren ze buitengewoon succesvol. Ze konden in allerlei omstandigheden goed gedijen, in stedelijke en in meer landelijke omgevingen, en ze reisden met mensen mee over grote afstanden. Dat heeft hun evolutionaire succes bepaald.’

Tijgerkat

In een tweede onderzoek bestudeerden evolutiebioloog Shu-Jin Luo van de Peking-universiteit in China en haar collega’s 22 verzamelingen katachtige overblijfselen uit China, die een periode van meer dan vijfduizend jaar bestreken. Daarnaast analyseerden ze de genomen van 130 moderne en oude katachtigen uit Eurazië. Tot hun verrassing ontdekten ze dat er ruim vijfduizend jaar geleden een andere kattensoort nauw samenleefde met mensen: de Bengaalse tijgerkat (Prionailurus bengalensis). Dit is een kleine wilde kat die in Oost-Azië voorkomt.

‘Deze katten kwamen geregeld in de buurt van menselijke nederzettingen, waarschijnlijk aangetrokken door knaagdieren. Ondanks een langdurige relatie met mensen van meer dan 3500 jaar, zijn Bengaalse tijgerkatten uiteindelijk nooit echt gedomesticeerd geraakt. Ze keerden gewoon terug naar hun natuurlijke leefgebied’, zegt Luo.

Het onderzoek laat zien dat de echte huiskatten China pas veel later bereikten, zo’n 1300 jaar geleden tijdens de Tang-dynastie. Genetisch bewijs koppelt deze katten aan dieren uit het Midden-Oosten en Centraal-Azië. Dat wijst erop dat handelaars ze via de Zijderoute het land binnenbrachten.

‘Ik krijg vaak nieuwsgierige vragen van mensen of je deze schattige tijgerkatten niet als huisdier kunt houden, zeker als je ze vanaf kitten grootbrengt’, zegt ze. ‘Mijn antwoord is simpel: begin er niet aan. Onze voorouders hebben het meer dan drieduizend jaar geprobeerd, en het is ze nooit gelukt.’