Aardhommels blijken hun nesten heel georganiseerd te verdedigen

Als het nest van aardhommels wordt verstoord schieten ze niet zomaar in een blinde paniek. Integendeel: er ligt een duidelijk strijdplan klaar.

Uit een nieuw onderzoek blijkt dat aardhommels (Bombus terrestris) een duidelijk patroon van verdedigingsgedrag laten zien dat soms tot wel tien minuten kan duren. Eerst zoeken ze actief naar het gevaar, daarna waarschuwen ze indringers en elkaar en pas later lijken ze weer tot rust te komen. Het onderzoek is uitgevoerd door een team van de University of Konstanz in Duitsland. Ze publiceerden hun resultaten in het tijdschrift PLOS One.

Zoeken en zoemen

De onderzoekers gebruikten commercieel gekweekte kolonies van de aardhommel in het laboratorium. De aardhommels leefden in kunstmatige nesten zodat hun gedrag goed te filmen en op te nemen was. Om een aanval na te bootsen gaven de onderzoekers het nest een duw met een speciaal instrument. De duw moest lijken op wat er gebeurt als een das gaat graven, of als een mens het nest per ongeluk verstoort. Tijdens en na de verstoring maakten de wetenschappers video- en audio-opnames van het gedrag van de aardhommels.

De reactie kwam direct. Zodra het nest werd geschud werden de aardhommels veel actiever. Ze gingen sneller bewegen, renden door het nest, vlogen rond en klommen langs de wanden. Dat gedrag lijkt erop te wijzen dat ze naar de bron van de verstoring zoeken. Deze verhoogde activiteit hield enkele minuten aan.

Naast dat drukke zoekgedrag lieten de aardhommels ook duidelijke waarschuwingssignalen zien. Veel dieren begonnen extra met hun vleugels te trillen, waardoor ze hoorbaar harder zoemden. Ook staken ze soms een poot omhoog. Dat gedrag is volgens het team mogelijk bedoeld als een waarschuwing: de aardhommel laat daarmee zien dat hij klaar is om te steken als de indringer niet weggaat.

Het hardere gezoem kan volgens het team een dubbele functie hebben. Het kan een signaal zijn naar andere aardhommels in het nest dat er gevaar is. Tegelijk kan het gezoem ook bedoeld zijn als waarschuwing aan de indringer. De onderzoekers kunnen op basis van dit experiment nog niet precies zeggen wat belangrijker is. Waarschijnlijk spelen beide functies een rol en is meer onderzoek nodig om dat uit elkaar te houden.

Vervolgonderzoek nodig

Na één tot drie minuten veranderde het gedrag opnieuw. De aardhommels begonnen zichzelf te verzorgen: ze gingen hun lijf en poten poetsen. Ook maakten ze korte, ritmische reeksen van zoemgeluiden. Mogelijk helpt dit gedrag om weer tot rust te komen nadat de dreiging is verdwenen. Het team benadrukt wel dat dit nog niet zeker is. De zoemreeksen zouden óók kunnen helpen om de alarmtoestand nog even vast te houden.

De studie laat zien dat aardhommels na een verstoring niet zomaar weer rustig worden. Ze blijven gemiddeld zo’n vier minuten extra waakzaam. Tijdens die periode zijn ze klaar om opnieuw te reageren als het gevaar terugkomt. Daarna lijken ze langzaam terug te keren naar een normale toestand waarin ze vooral verzorgend gedrag laten zien.

Volgens het team is dit onderzoek vooral bedoeld als een eerste verkenning van hoe een aardhommel het nest verdedigd. “Voor mij is dit onderzoek echt een startpunt,” zegt teamlid Morgane Nouvian. “We beschrijven de volgorde van reacties die volgt op een verstoring. Daarmee bereiden we ons voor op vervolgonderzoek.”

Zo vragen de onderzoekers zich af wat precies de functie is van elk afzonderlijk gedrag. Nouvian: “Sommige gedragingen worden niet door alle aardhommels uitgevoerd, zoals het opsteken van de achterpoten. We vragen ons af of er misschien bepaalde dieren in een kolonie zitten die gespecialiseerd zijn in het beschermen ervan.”

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Hommels laten weer zien hoe slim ze zijn: ze kunnen simpele morsecode leren ‘lezen’ en Wetenschappers doen verrassende ontdekking: ook hommels nemen soms een snipperdag . Of lees dit artikel: Bizar en zorgwekkend: hommels kruipen voor hun winterslaap het liefst in met pesticiden vervuilde grond .

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!
Ook elke dag vers het laatste wetenschapsnieuws in je inbox? Of elke week?
Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: