Steun CDA is cruciaal bij gevoelig wetvoorstel over kweken van embryo’s voor onderzoek

„Het gaat hier om de droom van mensen om een gezin te beginnen. Dat lukt niet altijd en daar kan de medische wetenschap met dit wetsvoorstel een steeds beter antwoord op geven”, zei Kamerlid Jan Paternotte (D66).

„Ik ben vader en opa en dat gun ik iedereen”, zei zijn VVD-collega Harry Bevers.

Woensdagavond sprak de Tweede Kamer over een gevoelig onderwerp: het initiatiefwetsvoorstel van Paternotte en Bevers om het verbod op het kweken van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek op te heffen. Het onderzoeken van embryo’s in de eerste dagen moet de kans op succesvolle ivf-behandelingen vergroten.

Slechts 25 procent van de behandelingen lukt nu. Drie pogingen worden vergoed vanuit het basispakket, daarna moeten mensen het zelf betalen; dat kost duizenden euro’s per keer. Daarnaast zou het onderzoek ook kennis kunnen opleveren over het aanpakken van bijvoorbeeld erfelijke ziekten of ernstig genetische afwijkingen.

Cruciale rol CDA

Er lijkt zich nu voorzichtig een meerderheid af te tekenen in de Kamer, konden de initiatiefnemers woensdagavond constateren. In de vorige Kamer-samenstelling leek die meerderheid nog ver weg, maar dankzij de forse groei van het progressieve D66 en het verdwijnen van het conservatieve NSC lijken de kansen gekeerd.

D66, VVD, GroenLinks-PvdA en SP, samen goed voor 71 zetels, zijn voor. De initiatiefnemers rekenen ook op steun van Partij voor de Dieren (3 zetels) en Volt (1). Daarmee zijn precies 75 zetels binnen, eentje te weinig voor een meerderheid. D66 en VVD kijken dan ook reikhalzend uit naar wat de CDA’ers gaan doen. Die partij lijkt een cruciale rol te gaan spelen. Eén CDA-Kamerlid dat steun geeft en het voorstel is erdoor.

Overigens mogen Kamerleden bij de meeste partijen bij medisch-ethische onderwerpen individueel beslissen of ze voor of tegenstemmen. Dinsdag wordt er gestemd over de ingediende amendementen en moties, de week erop over het wetsvoorstel.

Lees ook

VVD en D66 willen af van verbod op kweken embryo’s voor onderzoek

Vroeger ondenkbaar

Vroeger was steun van het CDA vrijwel ondenkbaar, maar ruim drie jaar geleden stelde het Wetenschappelijk Instituut van de partij in een rapport al dat het kweken van embryo’s gerechtvaardigd is als daarmee erfelijke ziekten kunnen worden voorkomen.

Volgens theoloog en schrijver van het rapport André Poortman – die als de nummer 19 van de kandidatenlijst net buiten de Kamer viel – sprak het CDA tot dan toe over medische ethiek in „niet meer dan wat open deuren en gemeenplaatsen”, terwijl de partij juist voorloper zou moeten zijn.

Ook de CDA-fractie in de Kamer wijst een aanpassing van de Embryowet niet meer per definitie af. Zorgwoordvoerder Harmen Krul zei in september in een debat de discussie niet „zwart-wit” te willen zien. „Enerzijds is er de oprechte wens van wetenschappers om nieuwe mogelijkheden te vinden om heel ernstige ziektes te voorkomen en te behandelen of om ouders met een kinderwens beter te kunnen ondersteunen. Anderzijds zijn er zorgen over het respect voor het menselijk leven in zijn allereerste fase en over de maatschappelijke gevolgen van het verleggen van grenzen.”

Krul wilde toen niet zeggen of zijn fractie voor of tegen het wetsvoorstel is. Nu, drie maanden verder, stelt de partij drie extra voorwaarden, door Krul „belangrijk” voor zijn partij genoemd. Zo wil het CDA een „extra slot op de deur” om te voorkomen dat „de deur wordt opengezet voor verdergaande maatschappelijk controversiële technieken”, schrijft hij in een amendement dat hij woensdag indiende.

Er moeten veel zwaardere straffen komen voor onderzoekers die de regels overtreden: maximaal twee jaar celstraf, een verdubbeling van nu. Het CDA verwijst daarbij onder meer naar ‘kiembaanmodificatie’ – het aanpassen van DNA van embryo’s, dat overigens verboden is.

Ook wil de partij dat elk jaar het aantal goedgekeurde en afgekeurde onderzoeksvoorstellen voor het kweken van embryo’s wordt gerapporteerd, en dat onderzoek naar alternatieven voor embryo-onderzoek wordt voortgezet. Daarnaast wil het CDA afwachten welke amendementen van andere partijen worden aangenomen. Pas daarna neemt de partij een definitief besluit.

Evaluaties

Volgens de Embryowet uit 2002 mag nu alleen onderzoek worden gedaan op overgebleven embryo’s die niet gebruikt worden door wensouders. Maar die embryo’s zijn drie tot vijf dagen, dat is al te oud voor goed onderzoek naar het prille begin van de bevruchting, stellen Paternotte en Bevers.

De Embryowet ging ervan uit dat het kweekverbod tijdelijk zou zijn en zou worden opgeheven als er maatschappelijk draagvlak voor is. Er volgden de afgelopen decennia drie wetsevaluaties, alle drie kwamen ze tot de conclusie dat het verbod van tafel kon, maar het gebeurde niet.

Ook nu ligt afschaffing van het verbod nog gevoelig. De ChristenUnie en SGP maakten vorige week in een opiniestuk in De Telegraaf nogmaals hun bezwaren tegen de wet kenbaar. „Dit is een principiële grensverschuiving. Een deur die eenmaal op een kier staat, zal wagenwijd openslaan”, schreven CU-fractievoorzitter Mirjam Bikker en SGP-Kamerlid Diederik van Dijk. 

„De ontwikkelingen gaan razendsnel”, voegde Bikker daar woensdag aan toe. „Er duiken altijd weer nieuwe grenzen op, en wetenschappers zijn nieuwsgierig wat daar weer achter ligt.” Daarnaast vreest ze dat andere landen, zoals China, met de opgedane kennis in Nederland aan de haal gaan. „Hoe voorkomen we dat die kennis in het buitenland tot niet-ethische of commerciële toepassingen leiden?”

Maar volgens de initiatiefnemers is er absoluut geen sprake van „een hellend vlak”. Bevers: „Per verruiming is er weer een wetswijziging nodig, die langdurige parlementaire behandeling vergt. Elke keer maakt ons parlement weer een nieuwe ethische afweging. Er worden nu dus geen principiële grenzen overgestoken.”