Nieuwe directeur van KNAW-instituut NIAS wil academische vrijheden beschermen

Wetenschap staat op zoveel manieren onder druk dat „kanaries in de kolenmijn” nodig zijn om academische vrijheden beschermen. Als die om hulp vragen moet actie volgen, zodat ze niet „sterven” in de mijn.

Dat zegt de Utrechtse rechtswetenschapper en historicus Antoine Buyse, die in april aantreedt als nieuwe directeur van het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in Amsterdam. Hij wordt de opvolger van socioloog Jan Willen Duyvendak, die met pensioen gaat.

Buyse signaleert in reactie op zijn benoeming een reeks bedreigingen van vrije wetenschap. „Van vermarkting tot bezuinigingen en van wantrouwen tegenover experts tot soms zelfs regelrechte onderdrukking en vervolging van wetenschappers.” Het NIAS, onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, moet bijdragen aan de taak van de KNAW als „hoeder en duider” van de wetenschap, zegt Buyse.

Antoine Buyse.

Foto Ivar Pel

Met de ornithologische beeldspraak varieert de nieuwe directeur op de twee vogels die het NIAS vaak gebruikt om haar taken te verbeelden: de uil als symbool van nieuwsgierigheid en wijsheid voorbij de waan van de dag, en de kanarie, die problemen signaleert. Die laatste functie is nodig nu wetenschap internationaal onder druk staat, aldus Buyse.

Buyse (48) is nu hoogleraar rechten van de mens aan de Universiteit Utrecht en directeur van het Studie- en Informatiecentrum Mensenrechten (SIM) van die instelling. Hij richt zich op mensenrechten in Europa, de rechtsstaat en de rol van maatschappelijke organisaties. Buyse noemt het NIAS „een vrijhaven om met meer diepgang en op lagere snelheid wetenschap te bedrijven”.

Het NIAS, opgericht in 1970, wil een „intellectueel toevluchtsoord” zijn voor onderzoekers in de sociale en geesteswetenschappen. Jaarlijks verleent het een aantal fellowships aan internationale wetenschappers, kunstenaars of schrijvers. Daarnaast heeft het instituut een safe haven-project opgezet voor bedreigde academici, onder meer uit Oekraïne en Gaza.