Ministers en UWV-top waren jarenlang ‘blind’ voor signalen over fouten met uitkeringen, zegt de Rekenkamer

2 dagen geleden 2

De signalen dat het misging, waren er vanaf het begin. Hoe hebben de problemen met WIA-uitkeringen dan jaren kunnen voortduren?

Tienduizenden langdurig zieke werknemers kregen tussen 2020 en 2024 een te hoge of te lage uitkering door berekeningsfouten van uitkeringsinstantie UWV – soms met grote financiële gevolgen.

Nu blijkt uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer dat de top van het UWV en opeenvolgende ministers van Sociale Zaken jarenlang blind zijn geweest voor signalen dat het aantal fouten rap toenam. Waarschuwingen van de werkvloer werden niet opgepikt.

De kwaliteitssystemen van het UWV moeten verbeterd worden en de controle van het ministerie moet beter, zegt de Rekenkamer. Maar er is meer nodig: de politiek moet ook vaart maken met het vereenvoudigen van de WIA-uitkering voor arbeidsongeschikten.

De Rekenkamer noemt de WIA „de meest complexe wet om uit te voeren”. Daardoor zijn fouten snel gemaakt en is het voor burgers vrijwel onmogelijk zulke fouten te ontdekken.

Gebrekkige ICT

Ook de gebrekkige ICT bij het UWV vergroot de foutgevoeligheid. Medewerkers moeten gegevens soms handmatig van het ene naar het andere systeem ‘overtypen’, sommige berekeningen worden uitgevoerd met zelfgemaakte Excelbestanden.

Het aantal fouten nam pas écht hard toe na de uitbraak van de coronapandemie in 2020. Verzekeringsartsen moesten keuringen noodgedwongen telefonisch of via beeldbellen uitvoeren. Thuiswerkende UWV-collega’s konden minder van elkaar leren dan normaal. En om lange wachtlijsten weg te werken ging het UWV opleidingen inkorten en kwaliteitsmedewerkers inzetten in de uitvoering.

In kwaliteitsrapportages werd dat direct zichtbaar. Al in 2020 was daarin „een zorgwekkende stijging van het aantal fouten” te zien, schrijft de Rekenkamer. En de toezichthoudende financieel-economische afdeling van het UWV liet de raad van bestuur al snel weten hoe „zorgwekkend” dat is.

Signalen afzwakken

Toch voelde de UWV-top niet de urgentie hierover nadere vragen te stellen. Volgens de Rekenkamer is ook dat te verklaren door de complexiteit: want wat betekenen slechtere kwaliteitscijfers nu precies? En hoeveel merken uitkeringsontvangers daar werkelijk van? Dat is moeilijk te duiden voor wie de techniek niet helemaal doorgrondt.

En dat gaf ruimte, schrijft de Rekenkamer, „om signalen af te zwakken”. In rapportages werden het „kleine” en „administratieve” fouten genoemd. De onafhankelijke toetsing zou te streng zijn. De UWV-top liet zich hierdoor geruststellen en stelde op zijn beurt de minister gerust.

In juni vorig jaar schreef UWV-bestuursvoorzitter Maarten Camps nog aan minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken, NSC): „Het gaat over rapporten over administratieve kwaliteit […] niet over de kwaliteit van de beoordeling zelf.” Dat was in tegenspraak met de boodschap die de financieel-economische collega’s het UWV-bestuur drie maanden eerder hadden gegeven in een periodiek overleg. Er zijn „veel bevindingen”, zeiden zij, „die direct van invloed zijn op de uitkering van de cliënt”.

Opeenvolgende ministers van Sociale Zaken (D66’er Wouter Koolmees, CDA’er Karien van Gennip en NSC’er Eddy van Hijum) ontvingen hierdoor geen signalen die alarmerend van toon waren. Wel kregen ze tal van rapportages die duidelijk maakten dat de kwaliteit van keuringen bij het UWV onder druk stond. Daar waren zij „niet alert op”. Ze vroegen onvoldoende door en waren vooral gericht op het wegwerken van achterstanden door het UWV.

Radicale vereenvoudiging

Inmiddels heeft het UWV verbeteringen doorgevoerd in zijn „kwaliteitsmanagement”, schrijft de Rekenkamer. Maar het is „nog niet aangetoond” dat dit genoeg is om het aantal fouten „terug te dringen naar een acceptabel niveau”.

In een reactie aan de Rekenkamer schrijft demissionair minister Mariëlle Paul (VVD) dat zij het onderzoek als een „ferme aansporing” ziet om zaken te verbeteren.

Of het volgende kabinet aan de slag gaat met een radicale vereenvoudiging van de WIA-regeling, is nog de vraag. D66 en CDA schrijven in hun dinsdag gepubliceerde formatiestuk dat zij dit willen. Maar de praktijk kan weerbarstiger zijn.

Een commissie van deskundigen die de politiek hierover adviseerde, schreef begin vorig jaar dat er 1 tot 2 miljard euro per jaar méér nodig is om de WIA simpeler en menselijker te maken. Maar uit de CPB-doorrekening van verkiezingsprogramma’s bleek dat vrijwel geen enkele politieke partij bereid is om hier geld voor te reserveren. Ook D66 en CDA niet.