Het optimisme in de formatie mocht maar twee dagen duren

Na twee dagen euforie over de inhoudelijke compromissen van CDA en D66, is de formatie weer terug bij het begin. Informateur Sybrand Buma zei donderdag aan het einde van de middag dat hij geen realistische coalitie voor zich ziet. Niet met een meerderheid in de Tweede Kamer, maar óók niet met een minderheid. En juist over die laatste optie was het de afgelopen dagen veel gegaan in Den Haag. 

Buma trok zijn conclusie nadat hij woensdag en donderdag had gesproken met de fractievoorzitters van alle partijen in de Tweede Kamer. Van hen wilde hij weten: met wie kunnen CDA en D66 (samen 44 zetels) in gesprek voor vervolgstappen? De eerste inventarisatie van verkenner Wouter Koolmees half november leverde geen duidelijke coalitie op.

De VVD had die blokkade opgeworpen tijdens de verkiezingscampagne en hield die vol

Wat Koolmees destijds zag: de VVD wilde niet met GroenLinks-PvdA, dus een meerderheidscoalitie van D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA was niet mogelijk. De VVD had die blokkade opgeworpen tijdens de verkiezingscampagne en hield die vol.

D66 wilde toen al niet regeren met JA21, dus een kabinet met D66, VVD, CDA en JA21 (die zou stoelen op precies de helft van de Kamerzetels) kon ook niet. De oplossing van Koolmees was daarom om CDA en D66 eerst over inhoudelijke thema’s te laten praten. Wie weet konden ze partijen met hun compromissen verleiden. 

Complimenten van Van Gaal

Die opdracht resulteerde in een zeventien pagina’s tellend document, dat Buma dinsdag presenteerde. Met plannen en compromissen van CDA en D66 op het gebied van wonen, stikstof, economie, veiligheid en migratie. Het leverde ze zelfs complimenten op van oud-bondscoach Louis van Gaal, in het televisieprogramma Pauw en De Wit. Rob Jetten (D66) en Henri Bontenbal (CDA) waren die avond ook aangeschoven. Van Gaal vond hun verbindende opstelling hoopvol. ,,Ik hoor deze twee mensen, ze staan open voor andere meningen. Daar gaat het om.”

Bontenbal en Jetten presenteerden hun document als een ‘uitgestoken hand’ aan de andere partijen. Maar het was ook een signaal aan de VVD: zolang jullie dwarsliggen, gaan wij gewoon zonder jullie verder. Het document werd door de meeste partijen positief ontvangen, maar dat deel van de opzet slaagde niet. De VVD bleef volharden in de weigering om te bewegen. 

Lees ook

Wél rekeningrijden, geen CO₂-heffing: Jetten en Bontenbal laten geen duidelijke coalitievoorkeur blijken in hun formatiestuk

Terwijl de wereld buiten de formerende partijen niet veranderde, bewoog er binnen wél wat. D66 en CDA begonnen steeds meer te wennen aan het idee van een minderheidscoalitie. Met alleen de VVD erbij heeft een coalitie lang geen Kamermeerderheid, maar ze zouden op onderdelen deals met linkse of (radicaal-)rechtse partijen kunnen sluiten. En je hoorde steeds vaker: de kans dat een kabinet met drie partijen valt, is kleiner dan een kabinet met vier of meer partijen. 

Tempo maken

Een minderheidsvariant zou ook betekenen dat de VVD de wens zou opgeven dat JA21 ook mee mag doen. VVD-leider Dilan Yesilgöz leek de afgelopen dagen signalen in die richting te geven. Ze zei hier donderdag over: ,,Het is belangrijk dat we stappen vooruit zetten, tempo maken.” Rob Jetten had het twee dagen eerder ook over tempo gehad, als argument om toch maar na te gaan denken over een minderheidskabinet.

Dat groeiende optimisme was te snel gerekend, zo bleek uit de woorden van informateur Buma. Want deze constructie moet wel gesteund worden door de afgewezen partijen, en zo makkelijk gaat dat niet. Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) oogde getergd na zijn gesprek met Buma op donderdagochtend. Dat de VVD zijn partij bleef uitsluiten, noemde hij ,,een cruciale fout”, en  ,,de arrogantie van de macht”. Als hij niet mee mag doen, betekent dat ,,het belonen van de blokkade” van de VVD. 

Lonken naar deelname

Als Klaver een minderheidscoalitie zou helpen aan meerderheden, zou dat óók het belonen van een blokkade zijn. Dus bij Jesse Klaver hoeft een minderheidscoalitie niet aan te kloppen, zo bleek. GroenLinks-PvdA lonkte de afgelopen weken sterk naar kabinetsdeelname. Er hangt voor die partij veel vanaf, voor GroenLinks zou het de eerste keer zijn. Maar de laatste dagen merkten ze bij GroenLinks-PvdA dat ze weinig meer hoorden van de formerende partijen. 

Joost Eerdmans van JA21, een andere logische gedoogpartner van een minderheidskabinet, was milder. Maar ook hij ziet een vorm van gedogen voorlopig óók niet zitten, zo zei hij donderdagochtend met zoveel woorden. Hij heeft de voorkeur voor een meerderheidskabinet, waar zijn partij ook onderdeel van is. 

Jetten noemde de ontstane situatie na afloop van zijn gesprek met Buma  ,,heel erg ingewikkeld”. U baalt, vroeg een journalist toen Jetten aanstalten maakte om weg te lopen. ,,Nee hoor…. Valt mee”, antwoordde hij. 

Buma ontvangt vrijdagochtend de leiders van D66, CDA, VVD, GroenLinks-PvdA en JA21 gezamenlijk. Dan moet, in de woorden van CDA-leider Henri Bontenbal, Buma ,,de weg vooruit vinden”. Of die weg er is? ,,Die zal er altijd komen.”

Lees ook

Bij welke partijen past de agenda van D66 en CDA, en is het een harde breuk met het kabinet-Schoof?