Brussel wil af van afhankelijkheid van China: grondstofcrisis is ‘reële en acute dreiging’

Het stormt op het wereldtoneel, en Europa is uiterst kwetsbaar voor de gevolgen. Dit weet iedereen in Brussel, zeker na de chiptekorten die volgden op de zaak-Nexperia en na de reeks exportbeperkingen van China op zeldzame aardmetalen. En de Europeanen kunnen er niet vanuit gaan dat bedrijven deze afhankelijkheid in hun eentje oplossen, zegt de Europese Commissie.

De Commissie wil zich daarom veel actiever gaan mengen in de inkoop en productie van zeldzame aardmetalen en andere essentiële grondstoffen. Daar trekt het dagelijks bestuur de komende maanden 3 miljard euro uit de EU-begroting voor uit, staat in haar woensdag gepresenteerde actieplan, ResourceEU. Brussel moedigt daarnaast nationale regeringen aan om ook de eigen portemonnee te trekken.

Dat de Commissie naar China wijst, is geen verrassing. Van groene economie tot digitale technologie tot defensie-industrie, de moderne economie leunt sterk op zeldzame aardmetalen – die onder meer worden verwerkt tot magneten in elektrische auto’s en windmolens – en op andere cruciale grondstoffen zoals lithium (batterijen), silicium (zonnepanelen) en wolfraam (smartphones). Veel van deze grondstoffen komen uit China.

De risico’s waren bekend. Vorig jaar stelde de Commissie zich al ten doel om de komende jaren te zoeken naar alternatieve leveranciers. Maar nadat Beijing in oktober nieuwe exportcontroles op zeldzame aardmetalen invoerde, werd in Brussel de noodklok geluid.

Lees ook

Europa is al jaren afhankelijk van Chinese zeldzame aardmetalen, en incasseert nu de klap

De Chinese grip op de productieketen „heeft afhankelijkheden voor de EU en haar partners gecreëerd die steeds vaker worden ingezet als wapen voor geopolitieke doeleinden met de potentie om de EU-industrie significant te raken”, constateert de Commissie onomwonden. „Een crisis in de aanvoer van kritieke grondstoffen is een reële en acute dreiging voor de EU.”

Om die positie te handhaven, schrijft de Commissie, bedient China zich van oneerlijke tactieken. Met behulp van subsidies en kunstmatig lage prijzen concurreren Chinese leveranciers elke alternatieve producent eruit en behoudt het land zijn bijna-monopolie.

Dat is ook de reden dat westerse afnemers – van autobouwers tot defensiebedrijven – hun inkopen bij Chinese leveranciers blijven doen, ondanks de geopolitieke risico’s. Het produceren en verwerken van grondstoffen in de Europese Unie is al duurder dan elders, onder meer door energieprijzen en milieuregels. De Chinese marktmacht maakt dat helemaal onmogelijk.

Overheidsgaranties

De Commissie is tot het inzicht gekomen dat deze verandering niet vanzelf gaat. En dat niet alleen: andere machtsblokken zijn al lang en breed uit de startblokken geschoten. De Amerikaanse regering slaagt er bijvoorbeeld wél in grondstoffenprojecten op eigen bodem of in bevriende landen van de grond te krijgen, soms zelfs in Europa, door garanties te bieden of door zelf grote orders via het Pentagon te plaatsen.

Ook Japan en Zuid-Korea, twee landen die al langer bezig zijn met het terugschroeven van hun afhankelijkheid van Chinese grondstoffen, worden als voorbeeld aangehaald. Waar Japan vijftien jaar geleden meer dan 90 procent van zijn zeldzame aardmetalen uit China haalde, is dat nu nog circa 60 procent, onder meer door te investeren in productie in Australië.

„Ons actieplan werkt enkel en alleen als onze Europese bedrijven het spel meespelen”, zei Stéphane Séjourné, de Eurocommissaris voor Industrie en een van de vicevoorzitters van de Commissie, woensdag bij de presentatie. „Als we zien dat daar geen sprake van is, zullen we diversificatie [van grondstofbronnen] wettelijk verplichten.”

Ons actieplan werkt enkel en alleen als onze Europese bedrijven het spel meespelen

De Commissie wil hierbij helpen, te beginnen met subsidies om het opzetten van nieuwe leveranciers financieel aantrekkelijker te maken. Twee projecten krijgen per direct financiering toegezegd: een mijn in Duitsland, waar lithium voor batterijen moet worden gewonnen, en één in Groenland voor de winning van molybdenum, een van de zeldzame aardmetalen.

Daarnaast ziet Brussel voor zichzelf een coördinerende rol weggelegd. In de komende maanden moet een Europees Grondstoffencentrum worden opgetuigd. Dat centrum zal inlichtingen gaan verzamelen en landen helpen bij het aanleggen van strategische buffers, zodat Europese landen en bedrijven in geval van nood een voorraad hebben om op terug te vallen.

Ook het stimuleren van hergebruik en het sneller verlenen van vergunning moet helpen in de missie om de Europese kwetsbaarheid af te bouwen. Met al deze maatregelen wil de Commissie zorgen dat de afhankelijkheden in 2029 met tot wel 50 procent zijn afgenomen.

Terugslaan

Economische veiligheid is noodgedwongen een speerpunt geworden van de tweede Commissie-Von der Leyen, die vorig jaar aantrad. Behalve de grondstoffenstrijd met China kampten Europese bedrijven ook met de gevolgen van de Nexperia-ruzie tussen Nederland en China en van de handelsstrijd tussen de EU en de VS. Daarom betrad tegelijkertijd met Séjourné ook zijn collega Maros Sefcovic, de Eurocommissaris voor Handel, het podium.

Sefcovic wil dat de EU ook op andere gebieden zijn afhankelijkheid van China en andere machtsblokken gaat afbouwen. Als dat iets minder markt en iets meer inmenging betekent, het zij zo, maakte de Slowaak duidelijk: „Europa blijft een groot voorstander van vrijhandel en van wereldwijde investeringen, maar openheid zonder veiligheid leidt tot kwetsbaarheid.”

Sefcovic bepleit dat de Commissie, de 27 EU-landen en het bedrijfsleven beter gaan samenwerken, bijvoorbeeld bij het uitwisselen van informatie. Ook hier heeft het recente verleden iedereen in Brussel wakker geschud: de Commissie lijkt erop gebrand een herhaling van de kwestie-Nexperia te voorkomen.

Dat het Nederlandse ministerie van Economische Zaken eind september ingreep bij het chipbedrijf kan bij de Commissie en in veel andere hoofdsteden op veel begrip rekenen. Maar de manier waarop – Nederland informeerde andere landen en de Commissie pas laat – kon de afgelopen weken op veel kritiek rekenen in met name Brussel en Berlijn.

Lees ook

Concessie Karremans aan China maakt geen eind aan chiptekort