Bij welke partijen past de agenda van D66 en CDA, en is het een harde breuk met het kabinet-Schoof?

2 dagen geleden 4

Het gezamenlijke stuk ‘Samen aan de slag voor een sterker Nederland’ ademt optimisme, D66 en CDA noemen het zelf een „positieve en ambitieuze agenda”. Los van de vijf inhoudelijke thema’s die zijn uitgewerkt, ademt het visiedocument nog iets anders: de wens om na jaren van chaos in politiek Den Haag weer samen te werken en op een andere manier politiek te bedrijven.„, stelt het formatiestuk.

Wat valt inhoudelijk op aan de koers waarmee D66 en CDA andere partijen tot onderhandelingen willen verleiden?

Dronefoto van een nieuwbouwproject aan de rand van Gouda.

Wonen

Om de wooncrisis te bestrijden moeten volgens Jetten en Bontenbal worden gemaakt. Doel is en blijft om jaarlijks minimaal 100.000 woningen te bouwen die voor veel mensen betaalbaar moeten zijn. Gemeenten en bouwers kunnen vanuit Den Haag op een strakke regie rekenen.

Meest pikant is het pleidooi voor de afbouw van de hypotheekrenteaftrek, maar aan verzachting van de financiële gevolgen hebben de partijen gedacht. De financiële achteruitgang wordt gecompenseerd door. Daarnaast wordt gesproken van een” om de gevolgen te beperken, maar een termijn wordt niet genoemd. Een langdurige afbouw vermindert wellicht de weerstand van VVD en JA21 die in de campagne hebben aangegeven tegen aanpak van de aftrek zijn.

Dat het naderende einde van de aftrek expliciet wordt genoemd is niet zo vreemd. Bij D66 en CDA stond die, net als bij Groen-Links-PvdA, in het verkiezingsprogramma en in debatten speelde het thema een prominente rol. Het gaat die het kabinet jaarlijks overmaakt naar de huizenbezitter.

Om het bouwtempo op korte termijn te versnellen gaat het mes in de . Zo moet het minder makkelijk voor omwonenden worden om via bezwaarprocedures bouwprojecten te vertragen. Daarnaast wordt het eenvoudiger om („vergunningsvrij waar mogelijk”) bestaande woningen effectiever te gebruiken. Dat kan door optoppen (extra woonlaag), splitsen of door een familiewoning in de tuin te zetten.

Voor de moeten „minstens 21 grootschalige bouwlocaties” worden aangewezen om te garanderen. Om welke regio’s dit gaat wordt niet duidelijk, ook niet hoe dit correspondeert met eerdere plannen: Geld mag in elk geval het probleem niet zijn. „Voor bouwlocaties van nationaal belang komt er voor de periode 2030–2040 een .”

Veel voorstellen om de woningnood te verlichten zijn niet nieuw en zullen bij mogelijke coalitiepartners weinig verzet opleveren. Zowel VVD als GroenLinks-PvdA stelden in hun verkiezingsprogramma al voor om het mes in de bezwaarprocedures te zetten, waardoor het belang van de woningzoekende wordt vergroot.

Landbouw, natuur en stikstof

Aan zelfkritiek als het over het stikstofbeleid van de afgelopen jaren gaat. Dat Nederland al geruime tijd met een stikstofcrisis te maken heeft, .

Om een einde aan de crisis te maken moet de , dit „vergt een verdere omslag”. Jetten en Bontenbal houden vast aan de wettelijke doelen in 2035. D66 heeft er altijd voor gepleit om de wettelijke stikstofdoelen al in 2030 te halen, maar of de partij nu veel van haar ambities moet inleveren is niet duidelijk. 2030 wordt namelijk expliciet als tussendoel genoemd, zonder dat duidelijk wordt hoe belangrijk dat ijkmoment wordt.

Rond 2035 moet het volgens de notitie ook mogelijk worden om boeren te onteigenen die de stikstofdoelen nog niet hebben bereikt. Dat is niet revolutionair, ook in de plannen van bijvoorbeeld landbouworganisatie LTO geldt die onteigeningsoptie voor 2035 ook als optie.

Tegelijkertijd worden alle beleidsopties rond Natura 2000-gebieden opengehouden. Voor die natuurgebieden moet extra beleid komen „om de doelen van het betreffende natuurgebied te halen. De timing, de noodzakelijke afstand van bedrijven tot de natuurgebieden en de benodigde emissiereductie zijn nog niet uitgewerkt.

Duidelijk is wel dat het Rijk moet nemen in het stikstofbeleid en dat het niet de provincies moeten zijn die wegens de bestuurlijke impasse inmiddels volop hun eigen beleid maken. „Provinciale plannen moeten voldoen aan landelijke vereisten voordat middelen worden uitgekeerd”, is de richtlijn. De terugkeer van een moet voor de financiële middelen zorgen. Dit stikstoffonds, dat onder druk van regeringspartij BBB werd opgeheven, bevatte 24 miljard euro.

Een beregeninstallatie die is ingezet vanwege aanhoudende droogte.

Economie, energie en klimaat

CDA en D66 willen investeren in kennis, bedrijven en klimaat. Het kabinet-Schoof bezuinigde fors op onderwijs en had weinig klimaatambitie. De paragraaf ‘economie, energie en klimaat’ leest als een terugkeer naar plannen van het voorlaatste kabinet, Rutte IV (VVD, CDA, D66 en CU). De investeringen in innovatie moeten omhoog, vinden CDA en D66. Zo moeten fiscale voordelen voor groen sparen burgers stimuleren om se bedrijven te beleggen.

Door de tekst klinkt eenzelfde soort ambitie om wereldwijd te zijn – nu van innovatieve technologieën, het – die ook in hun vorige kabinetsperiode veel te horen was. Jetten en Bontenbal schrijven dat „ons verdienvermogen onder druk staat”, zien het aanjagen van publieke en private investeringen in innovatie en „toegepaste kennis” als een belangrijke oplossing.

Ook op het gebied van klimaat willen CDA en D66 de ambitie weer aanwakkeren. Met de kanttekening: „Het klimaatdoel van 2030 wordt lastig, maar we houden vast.” In grote lijnen benadrukken de partijen op klimaat door te willen met plannen die onder Rutte IV zijn bedacht, zoals de industrie verduurzamen met windenergie van de Noordzee, groene waterstof en . Ook willen ze de uitrol van nieuwe warmtenetten (om wijken aardgasvrij te maken) weer aanwakkeren en zijn D66 en CDA bereid om private warmtebedrijven op te kopen.

In eerste instantie lijkt de paragraaf goed te passen bij een partij als GroenLinks-PvdA. Het klimaat wordt serieus genomen en de partijen nemen een GroenLinks-PvdA-plan over: een nationaal isolatie-offensief van woningen. Ook is bekend dat de VVD groot tegenstander is van ‘betalen naar gebruik, tijd en plaats’, beter bekend als rekeningrijden. D66 en CDA doen wel de toezegging bij het rekeningrijden regio’s te ontzien waar „weinig ov is”.

Toch komen CDA en D66 ook tegemoet aan zorgen vanuit de industrie over het concurrentievermogen, vaak vertolkt door de VVD. Zo gaat de CO2-heffing (een plan waar D66 zich in Rutte IV hard voor heeft gemaakt) van tafel en willen de partijen de elektriciteitskosten voor de industrie (een wens van CDA en VVD). Met lijken de onderhandelingen over méér investeringen in klimaat vooralsnog het ingewikkeldste.

Noodnachtopvang voor asielzoekers in Nieuwe Pekela.

Asiel en migratie

„Migratie heeft de politiek veel te lang verlamd”, schrijven D66 en CDA in het document. Zij hebben sterk de behoefte het thema van het politieke hoofdtoneel te verdrijven, nadat kabinet Rutte-IV erdoor viel en kabinet Schoof erdoor ontstond.

D66 en CDA noemen een waar VVD, GroenLinks-PvdA én JA21 het mee eens zijn. Procedures moeten sneller, deen het uitzetten van uitgeprocedeerde vluchtelingen moet veel efficiënter. Het Europese migratiepact dat in 2026 ingaat, biedt bovendien een kader waardoor het Nederlandse asielsysteem sowieso hervormd wordt. Daarin wordt onder meer een tweestatusstelsel voor asielzoekers geregeld en wordt het mogelijk voor lidstaten om detentiecentra buiten de EU op te zetten.

Alle drie potentiële partners hebben aangegeven dat met hen te praten valt, maar ze zullen kritisch kijken naar de voorstellen die nu voorliggen. Om te beginnen: JA21. Deze radicaalrechtse partij is voor een asielstop en remigratie, maar zó ver gaan D66 en CDA beslist niet. Ze willen in totaal 70.000 opvangplekken, die middels de spreidingswet geregeld moeten worden.JA21 is faliekant tegen de spreidingswet.

Ook voor de VVD zullen de plannen niet ver genoeg gaan – die partij wil bijvoorbeeld illegaliteit strafbaar stellen, maar dat idee heeft het document niet gehaald. CDA wil ook al lange tijd strafbaarstelling van illegaliteit, D66 niet. De VVD is intern verdeeld over de spreidingswet – de vorige Tweede Kamerfractie stemde tégen, de senaatsfractie vóór. In het verkiezingsprogramma staat wel dat de partij „een eerlijke verdeling van asielzoekers over het land nodig” vindt.

Voor GroenLinks-PvdA is asiel een moeizaam thema geweest in het verleden. De partij wil het Europese migratiepact uitvoeren, maar heeft te kennen gegeven . Ook wil de partij dat asielzoekers eerder aan het werk kunnen, en dat staat ook in de plannen van D66 en CDA. GroenLinks-PvdA lijkt al wel geaccepteerd te hebben dat, als de partij wil meeregeren, concessies op gebied van asielmigratie onvermijdelijk zijn.

Wat betreft arbeidsmigratie willen D66 en CDA een verbod op het inzetten van uitzendkrachten in sectoren waar „misstanden met tijdelijke, laagbetaalde arbeidsmigranten hardnekkig blijven bestaan”. GroenLinks-PvdA is voorstander, voor de VVD zal dat plan lastig te accepteren zijn.

Militair in actie tijdens een demonstratie op de vernieuwde gevechtsbaan op het Infanterie Schietkamp (ISK).

Internationaal

Het beleid van het kabinet-Schoof vormde een breuk met een decennialange internationale houding van Nederland. Het ministerie van Buitenlandse Zaken moest diplomatieke vertegenwoordigingen sluiten, Ontwikkelingshulp kreeg te maken met een historische bezuinigingsronde. Beide willen CDA en D66 terugdraaien: Nederland moet weer een land worden „dat over de dijken kijkt”.

Tegelijkertijd de twee partijen de defensie-investeringen die al onder Schoof zijn ingezet. CDA en D66 committeren zich voor de langere termijn aan de NAVO- 3,5 procent van het bbp uit te geven aan de krijgsmacht. Om de vereiste toename in personeel (van 80.000 naar ruim 120.000 in 2030) zijn de partijen van plan serieuze stappen te zetten. Jongeren kunnen een kijkje nemen in de krijgsmacht door een ‘defensie-oriëntatie’; , willen CDA en D66 een ‘selectieve opkomstplicht’ invoeren. Hierbij zijn alle jongeren vanaf 18 jaar (tegenwoordig ook vrouwen) in principe verplicht om op te komen voor militaire dienst, maar roept Defensie alleen – een methodiek die ook wel het ‘Zweedse model’ wordt genoemd.

In de defensieplannen is een opvallende plek ingeruimd voor Europese samenwerking – waarvoor vooral D66 een warm pleitbezorger is. Zo willen de partijen in 2030 de helft van alle defensieaankopen in samenwerking met EU-partners doen en moet Europa gaan werken aan capaciteiten waarvoor het nu nog afhankelijk is van de VS (zoals commandosystemen en strategisch transport) – een eerste stapje richting een ‘Europees leger’. De „beste Europese veiligheidsdiensten” moeten gaan samenwerken onder de naam ‘Euro Eyes’ – een verwijzing naar de Angelsaksische ‘5 Eyes’ – landen die opereren onder leiding van de VS. Om alle investeringen te bekostigen willen CDA en D66 „onder strikte voorwaarden” Europese leningen voor defensie toestaan – iets waar een meerderheid van de Tweede Kamer recentelijk .