Als je eenmaal in een leugen vastzit, kom je daar niet makkelijk meer uit

Op Netflix zie ik The Stringer.  Ze bieden ’m sinds kort aan, hij was aangekondigd, ik zat er al op te wachten. De film gaat over ‘The Terror of War’, de doorslaggevende Vietnam-foto van een stel vluchtende kinderen, vooral van dat naakte krijsende meisje, het vel van haar lichaam gerukt door een napalmbom. De datum was 8 juni 1972, het meisje, Phan Thi Kim Phuc, was negen. De toen 21-jarige Nick Ut, staffotograaf van Associated Press, maakte hem.

Of is dat niet waar, kan hij van een lokale freelancer zijn?

Het is een indrukwekkende film, maar ik kan niet anders dan ’m associëren met Eleanor the Great. Een draak. Bleek geregisseerd door actrice Scarlett Johansson, en verhaalt van de vriendschap tussen twee vrouwen in de rouw, de ene in de negentig, de andere zo’n zeventig jaar jonger. De ene bedriegt de andere, de andere vergeeft de ene. Huilen, klaar.

Nee, nog niet klaar. Blijf maar huilen. Nu bekent Eleanor in een praatgroep van Joodse oorlogsoverlevenden dat ze haar holocaustverleden fabuleerde. Eleanor wordt vergeven, niemand is boos, iedereen is edelmoedig. Al adresseert de film dat niet, dat is  schijn. Haar gedrag heet ‘ongepast’ maar plak dat woord vooral op de sociale dwang van datzelfde groepje.

Fotograaf Nick Ut staat voor de foto ‘The Terror of War’.

Foto Mark Rightmire/ ANP / Zuma Press

Hoe vaak gebeurt het niet: iemand laat zich tegen wil en dank een onwaarheid  aanleunen, uit gemak, of uit beleefdheid, of omdat men er moeilijk onderuit kan. Onschuldig vergrijp, maar soms groeit het uit zijn voegen, en wat dan? De leugenaar kan niet meer terug, die is gedoemd het spel mee te spelen. Loopt het uit op ontmaskering dan is de schande voor hem. Over de aanstichter heeft niemand het.

Voorbeelden te over. Neem Carl Friedman, auteur van de befaamde tweede-generatieroman Tralievader. Het gerucht ging dat zij van Joodse komaf was. Dat hadden interviewers en lezers graag en zij ging er zo’n beetje in mee. Of neem Marcel Duchamp. Er zijn overweldigende aanwijzingen dat Fountain, de pisbak-op-zijn-kant  die de 20ste-eeuwse avant-gardekunst een beslissende zwiep toediende, niet van hem was. Het is een creatie van Elsa von Freytag-Loringhoven, een Duitse dadaïste en stokebrand. De gevestigde kunstwereld houdt het op hun vereerde Marcel. Zijn reputatie is te groot om ook maar een pisbak vanaf te pulken.

Hetzelfde zie je in The Stringer. Daarin wordt stap voor stap tot weerzin van AP, uitgeplozen dat ‘The Terror of War’ niet door Nick Ut gefotografeerd kan zijn. Hoogstwaarschijnlijk is hij geschoten door Nguyen Thanh Nghe.

De documentaire praat met een redacteur die zich herinnert dat de  redactiechef hem opdroeg de foto foutief toe te schrijven aan Ut. Nu ja, dat moest dan maar. Maar de foto werd wereldberoemd, nu was de onwaarheid te groot om veilig te corrigeren. Hij werd overweldigd door een opgelegde leugen, zoals ook Duchamp overkwam en Friedman en de fictieve Eleanor. Eerst denken ze: laat maar. Daarna zijn de belangen zo groot, durf die maar eens onderuit te halen. Niet iedereen is een held.